Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)

Tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm và danh dự là những giá trị cốt lõi cấu thành nên sự tồn tại và phẩm giá của con người. Trong hệ thống quyền con người, quyền được bảo vệ những giá trị này là quyền tối thượng, được ghi nhận trong Hiến pháp và pháp luật của mọi quốc gia tiến bộ. Đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh công cuộc cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thì việc bảo vệ con người – lấy con người làm trung tâm – càng được chú trọng.

Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), trong tinh thần nội luật hóa các cam kết quốc tế và cụ thể hóa quy định Hiến pháp 2013 về quyền con người, đã có nhiều sửa đổi, bổ sung đáng kể trong nhóm các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người. Những thay đổi này không chỉ có ý nghĩa lập pháp mà còn có giá trị thực tiễn sâu sắc, góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm trong điều kiện mới.

 

Khái quát chung về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật Hình sự 2015

1. Về hệ thống điều luật

Chương XIV Bộ luật Hình sự 2015 bao gồm 34 điều luật, tăng 4 điều luật so với Chương XII của Bộ luật Hình sự 1999 (chỉ có 30 điều). Việc gia tăng số lượng điều luật phản ánh:

Trong đó:

2. Về việc bổ sung các tội phạm mới

Bốn tội danh mới được bổ sung gồm:

• Điều 126 – Tội giết người do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;
• Điều 136 – Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;
• Điều 147 – Tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm;
• Điều 154 – Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người.

Ý nghĩa pháp lý và thực tiễn của các tội phạm này:

3. Về quy định trách nhiệm hình sự đối với hành vi chuẩn bị phạm tội

Một điểm tiến bộ quan trọng trong Bộ luật Hình sự 2015 là việc quy định cụ thể trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội đối với:

• Tội giết người (Điều 123);
• Tội cố ý gây thương tích (Điều 134).

Trước đây, theo Bộ luật Hình sự 1999, việc xác định người chuẩn bị phạm tội rất khó khăn vì còn phụ thuộc vào hậu quả xảy ra (tỷ lệ thương tật). Bộ luật mới đã khắc phục bất cập này bằng cách chủ động hóa việc ngăn chặn tội phạm ngay từ giai đoạn chuẩn bị, góp phần nâng cao hiệu quả phòng ngừa xã hội.

4. Về mở rộng khái niệm hành vi xâm phạm tình dục

Bộ luật Hình sự 2015 bổ sung khái niệm “hành vi quan hệ tình dục khác” bên cạnh “giao cấu” trong các tội hiếp dâm, cưỡng dâm, dâm ô… Sự mở rộng này phù hợp với:

• Thực tiễn đời sống tình dục hiện đại, vốn đa dạng hơn nhiều so với cách hiểu truyền thống;
• Yêu cầu bảo vệ toàn diện danh dự, nhân phẩm, thân thể của người bị hại, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em gái;
• Thúc đẩy bình đẳng giới và bảo vệ quyền tự do tình dục phù hợp với thông lệ quốc tế.

Đánh giá tổng quan

Những sửa đổi, bổ sung trong Bộ luật Hình sự 2015 thể hiện rõ tinh thần nhân đạo và tiến bộ trong chính sách hình sự của Nhà nước ta. Việc tăng cường bảo vệ con người – không chỉ về tính mạng, sức khỏe, mà còn về nhân phẩm, danh dự – cho thấy luật hình sự không chỉ là công cụ trừng trị mà còn là cơ chế phòng ngừa và bảo vệ.

Các quy định mới phù hợp với:

• Tình hình tội phạm hiện nay;
• Thông lệ quốc tế và cam kết nhân quyền của Việt Nam;
• Đòi hỏi của tiến trình cải cách tư pháp.

Một số ví dụ thực tiễn

1. Vụ án sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm – hiệu quả từ quy định mới (Điều 147)

Tháng 6/2022, Tòa án nhân dân TP. Hà Nội đã xét xử bị cáo N.V.L vì hành vi sử dụng trẻ vị thành niên (14 tuổi) quay clip mang tính chất khiêu dâm để phát tán lên mạng xã hội, kiếm tiền từ nền tảng có nội dung “người lớn”. Trước đây, hành vi này rất khó xử lý vì không có tội danh cụ thể. Việc Bộ luật Hình sự 2015 bổ sung Điều 147 đã tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho việc truy cứu trách nhiệm, đảm bảo trẻ em được bảo vệ khỏi môi trường độc hại.

2. Tội mua bán mô, bộ phận cơ thể người – phản ứng kịp thời với thị trường chợ đen nội tạng (Điều 154)

Từ năm 2018–2020, nổi lên một loạt vụ án liên quan đến việc môi giới, mua bán thận trái phép. Một đường dây do N.T.H cầm đầu bị triệt phá tại TP.HCM đã môi giới hàng chục ca bán thận, mỗi người bán được trả từ 250 – 300 triệu đồng, trong khi người mua phải chi hơn 400 triệu. Trước khi Điều 154 được ban hành, việc xử lý chủ yếu dựa vào các tội danh như “lừa đảo”, “cố ý gây thương tích”, không phù hợp với bản chất hành vi. Điều 154 ra đời là công cụ pháp lý quan trọng để xử lý chính xác loại tội phạm mang tính chất vô nhân đạo này.

3. Chuẩn bị phạm tội giết người – ngăn ngừa nguy cơ từ sớm (Điều 14 và Điều 123)

Một vụ án năm 2019 tại Thanh Hóa: một thanh niên lên kế hoạch giết người tình cũ vì ghen tuông, mua dao, theo dõi nạn nhân nhưng chưa kịp ra tay thì bị người dân phát hiện, báo công an. Dưới luật cũ, việc truy tố gặp khó khăn vì “chưa xảy ra hậu quả”; còn theo luật mới, hành vi có tổ chức, chuẩn bị hung khí, lên kế hoạch cụ thể… đủ căn cứ xử lý hình sự về hành vi chuẩn bị phạm tội giết người, kịp thời ngăn chặn hậu quả nghiêm trọng.

4. Mở rộng khái niệm “quan hệ tình dục khác” – bảo vệ toàn diện hơn trước các hành vi xâm hại

Trước năm 2015, việc xử lý hành vi dùng ngón tay hoặc vật khác xâm nhập vào vùng kín của trẻ em gặp khó khăn vì không thỏa mãn khái niệm “giao cấu” truyền thống. Sau khi Bộ luật Hình sự 2015 mở rộng phạm vi hành vi, cơ quan tố tụng đã có căn cứ để xử lý triệt để những vụ việc này. Tiêu biểu là vụ án tại Quảng Nam năm 2021, khi một người đàn ông thực hiện hành vi xâm hại tình dục bé gái 10 tuổi bằng tay. Việc áp dụng “hành vi quan hệ tình dục khác” đã giúp khép tội hiếp dâm trẻ em thay vì chỉ xử lý hành vi dâm ô như trước đây.

Nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người là một trong những nhóm tội phạm cốt lõi trong Bộ luật Hình sự, thể hiện rõ định hướng nhân đạo, tiến bộ và lấy con người làm trung tâm trong chính sách hình sự của Nhà nước. Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) đã có những đổi mới quan trọng nhằm khắc phục những hạn chế trong thực tiễn thi hành Bộ luật cũ, đồng thời kịp thời điều chỉnh những hành vi nguy hiểm mới phát sinh trong đời sống xã hội.

Việc hoàn thiện khung pháp lý về nhóm tội phạm này không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan tiến hành tố tụng trong xử lý hành vi phạm tội, mà còn góp phần quan trọng trong việc phòng ngừa, răn đe và bảo vệ tối đa các quyền con người, quyền công dân được ghi nhận trong Hiến pháp 2013. Tuy nhiên, để các quy định này phát huy tối đa hiệu quả, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa công tác lập pháp – hành pháp – tư pháp, cũng như đẩy mạnh giáo dục pháp luật và nâng cao nhận thức xã hội về quyền con người và quyền được bảo vệ khỏi các hành vi xâm hại.
 

CÔNG TY LUẬT TNHH PHÚC GIA
Trụ sở: Tầng 5 tòa nhà văn phòng số 55 Phố Đỗ Quang, Phường Trung Hòa, Quận Cầu Giấy, Thành Phố Hà Nội. 
Hotline: 0243.995.33.99 - 0912.68.99.68
Email: tuvan@luatphucgia.vn