Phiên tòa sơ thẩm trong vụ án hình sự là giai đoạn mang tính quyết định, đánh dấu việc Tòa án lần đầu tiên đưa vụ án ra xét xử công khai. Tại đây, toàn bộ tài liệu, chứng cứ, lời khai... sẽ được xem xét, đối chất và tranh luận trực tiếp trước Hội đồng xét xử. Việc nắm rõ trình tự phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Việt Nam không chỉ giúp người dân hiểu đúng quyền và nghĩa vụ của mình mà còn góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp khi tham gia tố tụng. Trong bài viết dưới đây, chúng tôi sẽ giúp bạn tìm hiểu cụ thể về các bước tiến hành phiên tòa sơ thẩm theo đúng quy định của pháp luật hiện hành.
1. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là gì?
Xét xử sơ thẩm là giai đoạn đầu tiên trong quá trình giải quyết một vụ án hình sự tại Tòa án. Đây là bước quan trọng nhằm đánh giá toàn bộ tài liệu, chứng cứ, lời khai của các bên một cách công khai, minh bạch tại phiên tòa.
Trong quá trình này, các bên tham gia tố tụng – bao gồm bị cáo, người bị hại, luật sư bào chữa, kiểm sát viên,… – đều được quyền trực tiếp tranh luận, chất vấn và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
Trên cơ sở kết quả tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm, Tòa án nhân dân có thẩm quyền sẽ ra bản án quyết định bị cáo có tội hay không, đồng thời tuyên hình phạt và các biện pháp tư pháp tương ứng. Bản án sơ thẩm có thể bị kháng cáo hoặc kháng nghị theo quy định của pháp luật trong thời hạn luật định.
Trong quá trình này, các bên tham gia tố tụng – bao gồm bị cáo, người bị hại, luật sư bào chữa, kiểm sát viên,… – đều được quyền trực tiếp tranh luận, chất vấn và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
Trên cơ sở kết quả tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm, Tòa án nhân dân có thẩm quyền sẽ ra bản án quyết định bị cáo có tội hay không, đồng thời tuyên hình phạt và các biện pháp tư pháp tương ứng. Bản án sơ thẩm có thể bị kháng cáo hoặc kháng nghị theo quy định của pháp luật trong thời hạn luật định.
2. Trình tự phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
Dưới đây là các bước chính trong quy trình xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Việt Nam:
2.1. Thụ lý hồ sơ và chuẩn bị xét xử
Sau khi nhận hồ sơ vụ án và bản cáo trạng từ Viện kiểm sát, Tòa án tiến hành kiểm tra tính hợp lệ. Nếu hồ sơ đầy đủ, vụ án được thụ lý và Thẩm phán chủ tọa có trách nhiệm ra một trong các quyết định sau trong thời hạn luật định:
- Đưa vụ án ra xét xử;
- Trả hồ sơ điều tra bổ sung;
- Tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án.
Thời hạn chuẩn bị xét xử dao động từ 30 ngày đến 3 tháng tùy theo tính chất của vụ án (ít nghiêm trọng đến đặc biệt nghiêm trọng). Với các vụ án phức tạp, thời hạn này có thể được gia hạn nhưng không vượt quá khung quy định.
Trước ngày mở phiên tòa, Thẩm phán phải xem xét và xử lý các yêu cầu như:
Trước ngày mở phiên tòa, Thẩm phán phải xem xét và xử lý các yêu cầu như:
- Triệu tập người làm chứng;
- Cung cấp, bổ sung chứng cứ;
- Thay đổi thành viên Hội đồng xét xử;
- Đề nghị xét xử kín hoặc công khai;
- Xem xét việc bị cáo vắng mặt, thay đổi biện pháp ngăn chặn,…
2.2. Bắt đầu phiên tòa xét xử sơ thẩm
Phiên tòa chính thức bắt đầu theo trình tự quy định tại Điều 300 và 301 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015:
Thư ký Tòa án kiểm tra sự có mặt của người được triệu tập, phổ biến nội quy phiên tòa.
Chủ tọa phiên tòa khai mạc, công bố quyết định đưa vụ án ra xét xử.
Thư ký báo cáo danh sách người có mặt/vắng mặt.
Chủ tọa kiểm tra lý lịch và phổ biến quyền, nghĩa vụ cho các bên tham gia.
Thư ký Tòa án kiểm tra sự có mặt của người được triệu tập, phổ biến nội quy phiên tòa.
Chủ tọa phiên tòa khai mạc, công bố quyết định đưa vụ án ra xét xử.
Thư ký báo cáo danh sách người có mặt/vắng mặt.
Chủ tọa kiểm tra lý lịch và phổ biến quyền, nghĩa vụ cho các bên tham gia.
2.3. Tranh tụng tại phiên tòa
a. Giai đoạn xét hỏi
Kiểm sát viên công bố bản cáo trạng và có thể nêu ý kiến bổ sung nếu cần (không được làm xấu đi tình trạng bị cáo).
Chủ tọa và các bên lần lượt xét hỏi bị cáo, bị hại, người làm chứng, giám định viên,… để làm rõ tình tiết vụ án.
Có thể công bố lời khai trong giai đoạn điều tra nếu có mâu thuẫn, người khai không nhớ hoặc vắng mặt.
Lưu ý: Các tài liệu mang tính riêng tư, bí mật quốc gia, thuần phong mỹ tục,… có thể được giữ kín nếu cần thiết.
Chủ tọa và các bên lần lượt xét hỏi bị cáo, bị hại, người làm chứng, giám định viên,… để làm rõ tình tiết vụ án.
Có thể công bố lời khai trong giai đoạn điều tra nếu có mâu thuẫn, người khai không nhớ hoặc vắng mặt.
Lưu ý: Các tài liệu mang tính riêng tư, bí mật quốc gia, thuần phong mỹ tục,… có thể được giữ kín nếu cần thiết.
b. Giai đoạn tranh luận
Các bên được quyền đưa ra ý kiến, lập luận, chứng cứ để bảo vệ quan điểm.
Kiểm sát viên phải đối đáp lại toàn bộ ý kiến của bị cáo và người bào chữa.
Chủ tọa phiên tòa đảm bảo tranh luận diễn ra dân chủ, không bị hạn chế thời gian nếu nội dung có liên quan đến vụ án.
Kiểm sát viên phải đối đáp lại toàn bộ ý kiến của bị cáo và người bào chữa.
Chủ tọa phiên tòa đảm bảo tranh luận diễn ra dân chủ, không bị hạn chế thời gian nếu nội dung có liên quan đến vụ án.
2.4. Nghị án và tuyên án
Sau phần tranh tụng, Hội đồng xét xử tiến hành nghị án (thảo luận kín), biểu quyết theo đa số để đưa ra bản án.
Tuyên án được thực hiện công khai, trừ trường hợp xử kín – khi đó chỉ đọc phần quyết định.
Chủ tọa phiên tòa cũng sẽ giải thích quyền kháng cáo và việc thi hành án cho các bên liên quan.
Tuyên án được thực hiện công khai, trừ trường hợp xử kín – khi đó chỉ đọc phần quyết định.
Chủ tọa phiên tòa cũng sẽ giải thích quyền kháng cáo và việc thi hành án cho các bên liên quan.
3. Lưu ý khi tham gia phiên tòa sơ thẩm hình sự
Cần nắm rõ quyền và nghĩa vụ của mình khi tham gia tố tụng.
Luôn chuẩn bị kỹ về chứng cứ, giấy tờ, lý lẽ pháp lý nếu là người bào chữa hoặc có quyền lợi liên quan.
Nên có luật sư hoặc người đại diện pháp luật để đảm bảo quyền lợi hợp pháp được bảo vệ tối đa.
Luôn chuẩn bị kỹ về chứng cứ, giấy tờ, lý lẽ pháp lý nếu là người bào chữa hoặc có quyền lợi liên quan.
Nên có luật sư hoặc người đại diện pháp luật để đảm bảo quyền lợi hợp pháp được bảo vệ tối đa.
Hiểu rõ trình tự phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự không chỉ giúp người dân chủ động trong việc bảo vệ quyền lợi của mình mà còn góp phần vào việc thực hiện pháp luật công bằng, minh bạch. Đây là bước đầu tiên nhưng vô cùng quan trọng, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến số phận pháp lý của bị cáo.
CÔNG TY LUẬT TNHH PHÚC GIA
Trụ sở: Tầng 5 tòa nhà văn phòng số 55 Phố Đỗ Quang, Phường Trung Hòa, Quận Cầu Giấy , Thành Phố Hà Nội.
Hotline: 0243.995.33.99 - 0912.68.99.68
Email: tuvan@luatphucgia.vn
